Behandeling met antipsychotica van dementerende ouderen verhoogt het risico op overlijden

Resultaten van een Deense retrospectieve cohortstudie laten zien dat bij dementerende ouderen die een behandeling met antipsychotica krijgen, de mortaliteit met 35% toenam ten opzichte van patiënten die geen antipsychotica kregen. Dit is een opvallende bevinding die mogelijk implicaties heeft voor de richtlijnen voor het voorschrijven van antipsychotica bij dementie.

Achtergrond

Bij patiënten met dementie komen naast cognitieve stoornissen ook veelvuldig neuropsychiatrische symptomen voor zoals agitatie, agressie en hallucinaties. Deze symptomen vormen een extra grote belasting voor de mantelzorger(s) en leiden vaak eerder tot uithuisplaatsing van de patiënt. De medicamenteuze behandeling van ernstige neuropsychiatrische symptomen bestaat uit (een lage dosis) van een antipsychoticum zoals risperidon of haloperidol. Bewijs voor de effectiviteit van deze behandeling is echter beperkt.^1,2 Bovendien hebben antipsychotica vervelende bijwerkingen zoals sufheid, parkinsonisme, orthostatische hypertensie, metabool syndroom en verlenging van het QT-interval. Een analyse van 17 dubbelblinde, gerandomiseerde, placebogecontroleerde studies concludeerde dat de mortaliteit door antipsychotica-behandeling met 60-70% toenam.³

Studie-opzet

Het doel van de Deense retrospectieve cohortstudie was te onderzoeken hoe hoog de mortaliteit van antipsychotica op de korte termijn was bij patiënten met dementie.⁴ Daarnaast werd onderzocht in hoeverre al bestaande comorbiditeit van invloed is op de mortaliteit. Patiënten tussen de 65 en 95 jaar die tussen 2009 en 2014 waren gediagnosticeerd met dementie werden in diverse registraties geïdentificeerd. Patiënten die een antipsychotische behandeling zijn gestart na de diagnose dementie werden gedefinieerd als ‘exposed’. Deze individuen werden gematcht met maximaal ‘unexposed’ personen op geslacht, leeftijd ten tijde van de diagnose en kalenderjaar van diagnose. De primaire uitkomstmaat was de mortaliteit na een follow-up van 180 dagen. Stratificatie vond plaats op basis van de aanwezigheid van een cardiovasculaire aandoening, cerebrovasculaire ziekte en diabetes mellitus.

Resultaten

In totaal werden er 8.244 ‘exposed’ patiënten en 24.730 ‘unexposed’ patiënten gevolgd. De patiënten die antipsychotica kregen, hadden een mortaliteit van 58,3 per 100 persoonsjaren, vergeleken met 36,3 per 100 persoonsjaren bij de patiënten zonder antipsychotische behandeling (gecorrigeerde HR 1,49 [95%-BI 1,41-1,57].

Een aanvullende analyse onderzocht het effect van reeds bestaande comorbiditeit. Deze analyse liet een mogelijk effect zien van reeds bestaande cardiovasculaire aandoeningen en diabetes op de mortaliteit van dementerende patiënten die werden behandeld met antipsychotica. Bij patiënten met een cardiovasculaire aandoening bedroeg de mortaliteit 78,2 per 100 persoonsjaren ten opzichte van 58,3 per 100 persoonsjaren voor patiënten met cardiovasculaire ziekte zonder antipsychotica. Bij patiënten met diabetes was dit 69,5 per 100 persoonsjaren voor antipsychotica-behandelde patiënten en 56,3 per 100 persoonsjaren voor onbehandelde patiënten.

Conclusie

Deze Deense cohortstudie toonde een 35% toegenomen risico op mortaliteit bij patiënten met dementie indien zij werden behandeld met antipsychotica voor hun neuropsychiatrische symptomen. Mogelijk verhoogt de aanwezigheid van comorbiditeiten zoals cardiovasculaire ziekte en diabetes mellitus de mortaliteit nog meer. Richtlijnen voor de behandeling van neuropsychiatrische symptomen bij dementerende patiënten zouden een risicostratificatie moeten bevatten die het mogelijk maakt om patiënten die voordeel hebben van antipsychotica, maar een laag risico op overlijden, te identificeren.

Referenties

1. Lonergan E, Luxenberg J, Colford J. Haloperidol for agitation in dementia. Cochrane Database Syst Rev 2002;(2):CD002852.
2. Ballard C, Waite J. The effectiveness of atypical antipsychotics for the treatment of aggression and psychosis in Alzheimer's disease. Cochrane Database Syst Rev 2006;(1):CD003476.
3. Hulshof TA, Zuidema SU, Ostelo RW, et al. The mortality risk of conventional antipsychotics in elderly patients: a systematic review and meta-analysis of randomized placebo-controlled trials. Am Med Dir Assoc 2015;16:817-24.
4. Nørgaard A, Jensen-Dahm C, Wimberley T, et al. Effect of antipsychotic drugs on mortality risk among dementia patients with and without comorbidity. Gepresenteerd tijdens EAN 2019, abstract O1104.