Niet-motorisch symptomen belangrijke eindpunten in klinische studies
Niet-motorische symptomen komen voor in ieder stadium van de ziekte van Parkinson en hebben een significante impact op de levenskwaliteit van patiënten. Daarom is het erg belangrijk om deze niet-motorische symptomen als eindpunten op te nemen in klinische studies van de ziekte van Parkinson. Hierbij is het echter van groot belang dat de niet-motorisch symptomen goed gedefinieerd worden en dat er gevalideerde instrumenten voorhanden zijn die deze symptomen gedetailleerd kunnen evalueren. Tijdens een presentatie van Prof. F. Stocchi tijdens het 8ste internationale MDPD 2012 congres werd een overzicht gegeven van klinische studies waarin verschillende niet-motorische symptomen werden opgenomen als secundaire en, in mindere mate, primaire eindpunten.
Een eerste interessante groep niet-motorische symptomen die als secundaire eindpunten werden gebruikt betroffen slaapproblemen. Hiervoor bestaat namelijk de goed gevalideerde scoreschaal ‘Parkinson Disorder Sleep Score’ (PDSS). Zo werd in een studie met ropinirol aangetoond dat een behandeling gedurende 24 uur met ropinirol geassocieerd is met een significante verbetering in PDSS ten opzichte van placebo (+1,3 vs. -3,3; p = 0,0196). Ook een studie die het effect van duodenale carbidopa/levodopa bij Parkinson-patiënten evalueerde toonde een significante verbetering in PDSS-score aan. Daarnaast toonde deze studie ook een significante verbetering in ‘non-motor symptoms score’ (NMSS) en levenskwaliteit aan (gemeten door middel van de PDQ-8 score). Verder werd in de ‘RECOVER’-studie (Randomized Evaluation of the 24h COVerage Efficacy of Rotigotine) een significante verbetering in de ‘Beck Depression Inventory-2’ (BDI-2) en van de pijnscore op de Likert-schaal aangetoond voor rotigotine ten opzichte van placebo (respectievelijk -2,7 vs. -0,8; p=0,001 en -0,9 vs. -0,1; p=0,004). In de ADAGIO- studie, die rasagiline in een dosering van 1 of 2 mg/dag vergeleek met placebo, werd gebruik gemaakt van een nieuwe versie van de UPDRS-score die ook een niet-motorische component heeft (UPDRS versie 4, nM-EDL). Hieruit bleek een significant voordeel van rasagiline op niet-motorische symptomen in een dosering van 1 mg/dag in vergelijking met placebo. Verder toonde de ADAGIO-studie aan dat rasagiline significant beter is dan placebo in het tegengaan van vermoeidheid bij Parkinson-patiënten (gemeten met de ‘Parkinson Fatigue Scale’).
In tegenstelling tot het grote aantal studies waarin niet-motorische symptomen gebruikt worden als secundair eindpunt, zijn de studies die deze symptomen als primair eindpunt gebruiken, schaars. De eerste Parkinson-studie die een niet-motorisch symptoom als primair eindpunt gebruikte, was de ‘RECOVER’-studie. In navolging hiervan gebruikte de ‘EXPRESS’-studie dementie als primair eindpunt. In deze studie kon worden aangetoond dat rivastigmine zorgt voor een significante verbetering van de dementiescore van Parkinson-patiënten in vergelijking met placebo. Deze uitkomst leidde ertoe dat rivastigmine het eerste geneesmiddel werd dat gericht was tegen een niet-motorisch symptoom dat erkenning kreeg door de FDA voor het gebruik bij Parkinson-patiënten. Hiernaast toonden twee andere studies met clozapine, die psychose als primair eindpunt hadden, aan dat clozapine zorgt voor een significante verbetering bij patiënten met de ziekte van Parkinson.
Samengevat toonden verschillende klinische studies met verschillende behandelingen bij Parkinson-patiënten significante verbeteringen aan van niet-motorische symptomen. Daarnaast kunnen dergelijke niet-motorische eindpunten waardevol zijn in de evaluatie van ziektemodificerende behandelingen. Door gebruik te maken van niet-motorische scores als eindpunt van studies kunnen verbeteringen van niet-motorische verschijnselen van de ziekte van Parkinson losgekoppeld worden van de motorische symptomen.
Referentie
Stocchi F, et al. Clinical trials addressing non-motor symptoms in Parkinson’s disease. Presented at MDPD 2012.
